Tên di sản : Đình Trịnh Xá
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 177/QĐ-UBND
Giới thiệu
Đình Trịnh Xá, xã Yên Ninh huyện Thiệu Yên được xây dựng từ lâu đời và đã sửa chữa nhiều lần.
Đình hướng Tây là chính, đến năm Tự Đức thứ 3 (1850), xây tường hồi Bắc, tường hậu tường hồi Nam và trổ thêm của hướng Nam (theo hướng dọc nhà, và chuyên ban thờ từ phía sau ra phía hồi Bắc).
Đình làng Trịnh Xá ở trung tâm làng thuộc thửa đất số 11A với diện tích: 1200m2, phía đông giáp thửa đất số 10, phía Nam giáp thửa đất số 11.
Phía Tây giáp đường liên thôn và thửa đất số 1.
Đình xây dựng trên một khu vực tương đối bằng phẳng ở gò đất cao. Đình xây 5 gian chính và hai chái vây, thành đình 4 mái. Đến năm 1950 sửa chữa lại và xây tường 3 mặt nên bỏ hai chái. Hiện nay là đình 5 gian, hai hướng: Hướng Tây và Hướng Nam.
Cấu trúc:
Theo kiểu giá chiêng kẻ chuyền.
Hai vì đầu hồi có cấu trúc tương tự nhau, gồm có câu đầu kim khoa giang, bên dưới có xà lòng khóa hai cột cái phía trên khâu đầu là trồng rường, giữa hai ông rường là chạm hình hổ phù, câu đầu khóa giang rộng: 3,05m, từ khâu đầu lên đến thượng lương cao: 1,35m. Hai bên rường gồm 4 khoảng hoành đòn tay. Hai khoảng hai bên từ cột cái đến cột quân có con ngang (xà nách), chiều rộng 1,75m, xoi gờ cạnh, cao 18cm, trên có kẻ trung (kẻ chuyền). Đoạn kẻ này có khoảng 5 hoành. Từ cột quân ra cột hiên trước khaorng rộng: 1,05m và đuôi kẻ dài rộng 0,80m. Từ cột quân ra hiên sau khoảng rộng: 1,25m, từ hiên ra tường 0,45m, tường dày 0,25m. Tổng cộng chiều ngang rộng 10,10m.
Hai vì hồi có 2 chái (của hai mái hiên hồi). Nay không còn, chỉ còn các kẻ chái, con ngang của hiên. Riêng dốc đầu hồi: Nam có 3 cửa ra vào.
Bốn vì giữa nhà có cấu trúc tương tự nhau là cấu trúc vì kèo trồng rường giá chiêng. Kẻ chuyền gồm: Hai trụ non trên câu đầu (khóa giang) đến trồng giường kẻ trung, dưới kẻ trung có con ngang từ cột cái ra cột quân. Từ cột quân ra cột hiên trước sau có kẻ. Ngày xưa có hiên 4 mặt, 3 mặt, hai hồi và sau là dùng ván. Sau này lại xây ít tường hồi bắc, tường hậu còn hồi Nam thì xây trổ 3 cửa ra vào.
Cấu trúc dọc:
Như phần trên đã mô tả Đình vốn dĩ đã xây dựng từ lâu đời, được sửa chữa nhiều lần. Đình là công trình 5 gian hai chái kiến trúc theo kiểu 4 mái, 4 góc có đầu dao, mái cong hiện nay sửa chữa xây tường 2 hồi nên hai mái chái hiên tháo gỡ, đầu dao cũng bỏ. Cấu trúc ngang là nhà có 6 cột, hiên trống, rồi dừng ván, sau bỏ ván xây tường. Nên kết cấu dọc thay đổi phần chái hiên còn ở trong vẫn không thay đổi. Từ cột cái đến cột hiên có 2 hàng xà thượng, hạ (xà trên, xà dưới) các xà đều xoi chỉ gờ vuông cạnh tròn hình lá lác, mặt trước hồi, chạm trổ cầu kì.
Đặc điểm kiến trúc:
Chạm trổ 7 vì rường (ở phần trên nóc giá chiêng).
Đường nét chạm trổ tinh vi xoi kẻ chỉ cầu kì từng con rường ngang dọc từng cái đầu, cái bát, các con rường chạm nét như các đầu li, đầu phượng, các con cối (hòn kẻ) cũng chạm rất cầu kì).
Câu đầu (khóa giang) thì lượn yếm ngựa nét kép. Các nghe kẻ voi gờ kẻ chỉ uyển chuyển.
Đặc biệt là hai hồi chạm gỗ hình nạm hổ phù: đường nét trau chút uốn lượn như bay lên vồ lấy mặt nguyệt. Điều đáng chú ý là cả 14 kẻ hiên chạm gỗ, chạm nổi hình tứ linh, tứ quý. Tứ linh hình 4 con giống quý (long, ly, quy, phượng), hoặc chạm rõ, hoặc chạm cách điệu: trúc hóa long, cánh ly đầu rồng…còn tứ quý tùng (thông) trúc, cúc, mai thì là trúc hóa long, mai hóa rồng. Tất cả những bức tranh sơn thủy.
Toàn bộ cột chủ yếu là cột gỗ mít, gỗ đỗi, gỗ lim. Cột cái có chu vi: 1,04m, cột quân có chu vi 0,96m, cột hiên có chu vi 0,87m. Xà có mặt diện 0,20m, mặt hậu 0,18m. Xà hoành bằng gỗ vuông chủ yếu là lim, đỗi, rui mà gỗ lim, đỗi lợp ngói vẩy mũi hài, ngói liệt lót. Trên nóc xưa có đắp cặp rồng chầu nhật nguyệt. Hai hồi đắp tam sơn.
Di tích có khuôn viên: 1200m2; dài 40m; rộng 30m.
Hiện nay sử dụng của 2 hướng có 2 sân lát gạch. Sân trước dài 22m, rộng 18m. Diện tích là 39,6m2. Sân hồi Nam là ngang 30m, dài 15m.
Diện tích 450m2. Xung quanh xây tường rào có hai hướng ra vào Đình là hướng chính hồi và hướng hồi.